Inhoud Harssens
Inhoud
Harssensborg
Waarom een Staalhuis
Ontwerp staalconstructie contouren steenhuis
Het middeleeuwse steenhuis
Waarom een reconstructie bij Harssens?
Het ontwerp
Uitvoering en gebruik
Archeologische waarden
Schets staal konstruktie contouren steenhuis
Protest tegen het afwijzen van het “Staalhuis”
Boerderijtje op borgterrein Hassensbosch deels gesloopt
Een archeologisch vooronderzoek.
Restauratie Harssensbosch gestart.
Uitvoering werkzaamheden. Enige foto’s.
Bijzondere vondsten
Fransemalezing
Harssensborg
Reeds in 1371 komt een Aytardus de Hersinse voor. Hij zegelt dan met anno Onsta voor de “nobiles ac judices in Upga”. Hieruit mogen we afleidèn, dat hij een aanzienlijk man was, waarschijnlijk een hoofdeling. In 1405 treffen we in twee oorkonden Reyner van Harsens aan. Ook hij moet een belangrijk man geweest zijn, getuige de verdragen waarbij hij betrokken was. Vervolgens is het Syabbe te Harsens die genoemd wordt, maar pas na zijn dood, in 1448 en 1457. In hoeverre de bovengenoemde personen familie waren is niet bekend. In 1457 werd een geschil beslecht over de erfenis van Syabbe tussen zijn oomzeggers Asinge te Harsens en Focke Azinghe te Warffum, beiden hoofdelingen. Eerstgenoemde mag dan “Hersingherheerd, husinghe, hemynge ende wyrtlandt” behouden met de bij de heerd behorende landen. Asinge (Azeghe) ‘van Harsens treffen we reeds eerder aan in 1446. Hij woont dan met zijn vrouw Bywe te Scharmer; in 1457 echter te Middelsturn. De naam Azeghe van Harsens wordt later nog vermeld in 1477 te zamen met die van zijn vrouw Truken, en in 1481 en 1486. Of het steeds om dezelfde persoon gaat, weten we niet.
Van de laatstgenoemde moet Harsens vererfd zijn op de familie Entens. Bartold Entens was met een dochter van Azeghe getrouwd.
1. Borgstee.
2. Later gegraven sloot.
3. Oud borgstee.
4. Selwerder diepje.
5. Dwarsdiepje, dat een lus van het Selwerder diepje afsneed.
6. Oude weg Groningen-Adorp.
7. Nieuwe weg.
8. Weg naar de Koningslaagte.
Het borgstee is afgegraven en de binnengracht gedempt, zodat er slechts een sloot is overgebleven. Het omliggende hoge borgterrein heeft nog zijn oorspronkelijke vorm. Bij de ingang van het terrein ligt thans een boerderijtje, Harssensbosch genaamd, waarschijnlijk op de plaats van een vroeger schat huis. Alle bomen zijn gekapt, zodat er van Harssens bos niets meer over is. Het kerkje van Harssens, in 1800 afgebroken, maar tevoren allang vervallen, stond ten noord-oosten van de binnengracht. Op de tekening van de borg op de Coenderskaart is misschien de toren van het kerkje nog even zichtbaar (met kruis). Op de kadasterkaart is het oude borgstee (2) niet aangegeven. Aan de hand van luchtfoto’s en naar de huidige toestand is het door ons ingetekend. Het vertoont gelijkenis met de plattegronden van Cortinghuis, Selwerd, Sauwerd, Winsum en de Rondenburg bij Zuurdijk. Zie J. A. Mulock Houwer, De Hoogte (Gron. V.A. 1921 blz. 128-142), Halbertsma, Terpen blz. 142 en 143 en J. G. Rijkens in de Leenster Almanak van 1841.
Volgens het Nobiliarium Coenders, blz. 67, was Meye Entens, een zoon van Bartold, in 1499 hoofdeling te Harsens. Zijn zoon Peter zou in 1540 een nieuwe borg gebouwd hebben. Deze mededeling wordt door geen overgebleven stuk bevestigd. Wel staat in de scheidbrief van de nalatenschap van Meyo Entens van 1554, dat Peter en wijlen Bartold Entens tevoren, dus vóór 1554, de beide heerden te Middelsturn en Harsens met de gerechtigheden reeds gescheiden hadden en betimmerd.
De borg van” 1540″ werd niet op de plaats gebouwd van het oude steenhuis, maar verder westelijk. Dit kan blijken uit een opmeting van het terrein in 1576. Er is dan sprake van het principale huis of de borg met zijn grachten, van het bouwhuis, de schuur en de “notwech” (weg tot vervoer van vee en veldvruchten), van het oude hof met zijn singel en grachten en van het nieuwe hof.
Peter Entens was getrouwd met Bauwe Ompteda. Hij overleed vóór 1570, in welk jaar zijn zoon Meye bij een erfscheiding alle landerijen te Harsens verkreeg met singels, hof en grachten.
Bij een latere erfscheiding, van 1574, verkregen Peters dochters Peye en Oede Entens deze landerijen met de behuizing en het patronaatsrecht van de kerk. De kerk van Harsens stond vlak tegen de borgstede aan. De rechten en heerlijkheden vallende op de heerd te Harsens en andere landen bleven echter bij de kinderen van Meye Entens.
Het oude en nieuwe borgterrein ziet men duidelijk in de linker bovenhoek van de luchtfoto.
De beide gezusters, Ode inmiddels in 1590 getrouwd met Frederik de Mepsche, droegen in 1598 de borg met de materialen en “vervallen steen”, hofte, geboomte, grachten, singels met het patronaatsrecht over aan Warmolt Hillebrandes en Catrijna Frijtema. Warmolt Hillebrandes werd in 1604 door keizer Rudolf 11 in de adelstand verheven. De fraaie oorkonde is nog in het rijksarchief in Groningen aanwezig. Warmolt, gestorven vóór 1628, werd opgevolgd door zijn zoon Peter die getrouwd was met Houwelia Coenders. Na de dood van Peter, vóór 1664, kwam diens zoon Goffo Ivo, getrouwd met Everdina Catharina van Berum. Goffo Ivo wordt nog genoemd in 1688, maar of zijn zoon Onno Harsens geërfd heeft, is ons niet bekend. In de jaren 1697- 1699 wordt melding gemaakt van Peter Warmolt Hillebrandes te Harsens.
Daarna is Harsens in handen gekomen van U. A. Alberda van Menkema en E. J. Lewe van Aduard, die de borg volgens recht van naarkoop wegens hun echtgenotes (Van Berum) hadden verkregen van L. F. van Starkenborgh van Wetsinge. Zij verpachtten in 1714 de borg, bestaande uit behuizinge, schathuizen, schuur, singels, landerijen en ongeveer 103 grazen land aan Remmert van Ewsum, van de katholieke tak der Van Ewsums. De pacht werd tot koop toen in 1725 de verpachters afstand deden van het recht van redemptie.
Remmert van Ewsum diende in het leger als ritmeester. Hij overleed in 1716 op 45-jarige leeftijd. ,,’t Ontzielde lighaam is 6 October op ’t choor in de kercke tot Harssens in alder stilte neergezet” Daarna is Harsens in handen gekomen van U. A. Alberda van Menkema en E. J. Lewe van Aduard, die de borg volgens recht van naarkoop wegens hun echtgenotes (Van Berum) hadden verkregen van L. F. van Starkenborgh van Wetsinge. Zij verpachtten in 1714 de borg, bestaande uit behuizinge, schathuizen, schuur, singels, landerijen en ongeveer 103 grazen land aan Remmert van Ewsum, van de katholieke tak der Van Ewsums. De pacht werd tot koop toen in 1725 de verpachters afstand deden van het recht van redemptie.
Remmert van Ewsum diende in het leger als ritmeester. Hij overleed in 1716 op 45-jarige leeftijd. ,,’t Ontzielde lighaam is 6 October op ’t choor in de kercke tot Harssens in alder stilte neergezet”
. Na zijn dood rezen moeilijkheden over de erfenis. In 1726 kwam een regeling tot stand waarbij de borg met alle rechten en servituten en 109t gras land toeviel aan Anna van Ewsum, douairière Ludolf Luirt Ripperde van Winsum. De moeilijkhedenwaren daarmee niet opgelost. Na de dood van Anna van Ewsum kwam in 1742 een nieuwe overeenkomst tot stand waarbij de borg mandelig bleef in de familie Vna Ewsum. Kort daarna werd de borg voor afbraak verkocht aan de aannemer Teyle Uilkens voor f1599.
Overgenomen uit De Ommelander Borgen & Steenhuizen Dr W.J. Formsma … Van Gorcum & Comp. bv Assen 1973
Model Harssensborg
Dhr H. Mulder maakte het hieronder weergegeven model.
“HET STAALHUIS” NABIJ HARSSENS
SAMENVATTING ONTWERP
Waarom een Staalhuis:
1. Het reservaat Reitdiepgebied is een cultuurlandschap bij uitstek. Sommigen spreken van het oudste intact zijnde cultuurlandschap van NW Europa. De aanwezige borgrestanten, veldovens, kerken, dijken, wegen, wierden en meanders zijn allen het resultaat van ruim 2000 jaar continue bewoning. Het ontwerp van het Staalhuis past goed in die cultuurhistorische traditie.
2. Het ontbreekt het Reitdiepgebied aan een logo dat refereert naar de grote waarden van het gebied. Het ijle Staalhuis is als logo zeer geschikt. Veel directer en duidelijker dan de Grutto. Overigens is het Staalhuis reeds herkenbaar in het huidige logo van de stichting GL. De zadeldak kerktoren is zeer sterk verwant met het steenhuis.
3. Er is thans geen ingang tot het reservaat, geen poort naar het gebied. Het staalhuis verbeeldt zo’n poort. Het bevindt zich aan de rand van het reservaat. Het is een waardig alternatief voor de stalen stadsmarkering.
4. Het Staalhuis representeert de oervorm van het bouwen met baksteen van zeeklei. De baksteenbouw is een techniek die in deze contreien in de 13e en 14e eeuw werd ontwikkeld. Het bouwen met bakstenen heeft een zeer sterke invloed gehad op het Groninger landschap. De steenovens van Harssens liggen er nog; de misbaksels zwerven er nog rond. In de onmiddellijke omgeving van Harssens en Selwerd hebben 5 steenhuizen langs de Hunze gestaan. Er is ook een referentie mogelijk met het Steen huis te Niebert. Het Staalhuis sluit ons inziens zeer goed aan bij de doelstellingen van de Stichting GL.
5. De fundamenten van het steenhuis zijn exact te traceren. Een nauwkeurige constructie van de onderste helft van het oorspronkelijke steenhuis is daardoor mogelijk. Op de houten vloer, ca 3 metér boven het maaiveld, hebben de Ommelander Jonkers daadwerkelijk rondgestapt.
6. Het Staalhuis is zeer functioneel. Het GL kan zelf kiezen in welke mate het gebruikt wordt. Het kan passief zijn zonder toegang (geen vlonder over de sloot; geen aangehechte trap) of incidenteel toegankelijk (aanbrengen vlonder en trap) of permanent. Het is zeer goed bruikbaar als cultuurhistorische uitkijkpost, als informatieplek, als vogelkijkhut of als vertrekplaats van excursies. Desnoods kan men andere functies invullen, zoals Week van het Landschap, tentoonstellingen, theater etc. De Historische kring zal graag behulpzaam zijn bij het uitvoeren van deze ideeën.
7 Het Staalhuis geeft een eigentijdse en levendige functie aan een statisch archeologisch monument, zonder dit monument noemenswaardig te beschadigen of anderzijds aan te tasten.
8. Het Staalhuis is onderhoudsarm. Het staal is gegalvaniseerd. De komende tientallen jaren zijn geen onderhoudskosten te verwachten.
9. Het Staalhuis idee is zeer goed overdraagbaar. B & W van Winsum zijn zeer enthousiast. 90% van de bevolking reageert positief tot zeer positief.
10. De financiering binnen Leadergelden lijkt (tot 2000) binnen bereik. Er is geld voor gereserveerd. Als het GL meewerkt zal H. Philbert, de provinciale trekker van de Leader gelden, nog een serieuze poging doen.
7 januari 1999, Historische kring Ubbega
ONTWERP STAALCONSTRUCTIE CONTOUREN STEENHUIS NABIJ HARSSENS
Concept voorstel
Uitgangspunt:
De voormalige gemeente Adorp (het grondgebied van de dorpen Adorp, Sauwerd, Wetsinge) heeft veel archeologische waarden. Men vindt er tientallen wierden, een oude kerk en en een drietal borgplaatsen. De wierden, voor zover deze ze niet zijn afgegraven, verbergen hun bewoningsrestanten in vele woonlagen. Van de drie borgplaatsen resteren slechts de fundamenten. Van de verdwenen kerken van Sauwerd en Wetsinge zijn de omtrekken in het maaiveld aangebracht. Dit is een goedbedoelde poging tot herkenning, maar het prikkelt de fantasie nauwelijks. We moeten constateren dat de derde dimensie van de archeologische waarden van de voormalige gemeente Adorp totaal ontbreekt.
Het hier voorliggende voorstel is een poging om op een zeer markante plaats één van de beeldvormende elementen van deze archeologische waarden te herstellen. Het betreft een reconstructie van de contouren van het 13e eeuwse steenhuis op de fundamenten van de oude borgstee Harssens.
Het vlakke kleilandschap rondom Harssens zeer gevoelig is voor ingrepen. Daarom zal de reconstructie van de voormalige borg miniaal dienen te zijn. Slechts een enkele lijn, zou moeten worden teruggebracht. Te denken valt aan een ijle stalen constructie die de contouren van het verdwenen steenhuis weergeeft. Een voorwaarde hierbij is dat de archeologische restanten van de borgstee Harssens zo weinig mogelijk mogen worden geschaad.
De Historische kring Ubbega met medewerking van Peter Boerema, architect te Groningen, presenteren hier een concept voorstel voor de reconstructie van de contouren van het verdwenen steenhuis te Harssens.
Het middeleeuwse steenhuis
Het 13e eeuwse steenhuis vormt de basis van de borgen in het Groningerland. Op diverse plaatsen in en rond de stad Groningen hebben in de 13e en 14e eeuw deze steenhuizen gestaan. Bekend zijn Groenenberg, het Cortinghuis, het kasteel te Selwerd, en de huizen Elba, Onsta en Harssens. Al deze steenhuizen lagen op kleigrond, op de oever van de toenmalige Hunze. 5 van de 6 steenhuizen kwamen voor in het gebied tussen tussen de stad Groningen en de voormalige gemeente Adorp. Deze locaties versterken de gedachte om in de voormalige gemeente Adorp zo’n steenhuis te accentueren.
De oervorm van het steenhuis, in feite een versterkt woonhuis, is in een aantal recente publikaties gereconstrueerd (1,2,3). De vorm van het steenhuis is vermoedelijk goed vergelijkbaar met twee tegen elkaar geplaatste kerktorens met zadeldak. Van de borgen Selwerd (gescand), Elba (opgegraven), zijn de afmetingen van de fundamenten nauwkeurig bekend. Van Groenenbergen Cortinghuis bestaan schetsen van de fundamenten. De borg Onsta is recent gescand maar bleek te zeer vergraven om het oorspronkelijke grondplan te kunnen bepalen. Verwant met de steenhuizen in het buitengebied zijn voorts de steenhuizen die in de stad Groningen recent zijn opgegraven (Perfectenhof, Wolters- Noordhof huis). In het huidige Wolters-Noordhof huis herkent men noch zeer duidelijk de vorm van het oorspronkelijke steenhuis.
Naar de oude borgstee Harssens is nooit onderzoek gedaan. Maar luchtfoto’s van de fundamenten ogen veelbelovend (4). Er is een treffende gelijkenis met het gaaf bewaarde fundament van het kasteel Selwerd. Een weerstandsmeing van Harssens zal zeer waarschijnlijk informatie opleveren over het grondplan van de oude borg.
Waarom een reconstructie bij Harssens?
De borgstee Harssens ligt op een markante plek. Het landschap is er open en vrijwel onaangetast. De borg ontstond op de plek waar de Aa en de Hunze ooit samenstroomden. De plek behoort tot de best bewaarde restanten van het oude wierdenlandschap.
Behalve de 13e eeuwse borgstee zijn ook restanten van het 16e eeuwse borgterrein aanwezig. Het oude woonboerderijtje dat als het laatste restant van dit borgterrein kan worden gezien, is hier beeldbepalend. Oude waterloopjes (waaronder het Selwerderdiepje) geven de verdwenen beddingen van de Aa en de Hunze aan. Men vindt er nog restanten van veldovens, waarin de bakstenen werden vervaardigd. Het terrein Harssens maakt deel uit van het Reitdiepreservaat, dat naast de vele cultuurhistorische waarden ook belangrijk is als weidevogelreservaat. De omgeving van Harssens is in meer dan een opzicht een symbolische plek, het vormt in feite de poort tot het Reitdiepgebied, dat tot het oudste nog intacte cultuurlandschap van NW Europa wordt gerekend. Nergens elders zal de beoogde reconstructie een sterker effect sorteren dan juist op deze plek.
Het ontwerp
Een scan (weerstandsmeting) van de oude borgstee Harssens zou inzicht kunnen geven in de vorm en afmetingen van de oorspronkelijke fundamenten. De afmetingen van het steenhuis te Selwerd zijn recent bepaald op 13 x 10 m. Het grondplan van Harssens lijkt iets kleiner dan Selwerd. Wellicht benadert Harssens zeer dicht de afmetingen van het oorspronkelijke huis dat bij Elba heeft gestaan, en ca. 11 x 8 m zal hebben bedragen. Omtrent de hoogte van de steenhuizen bestaat onzekerheid. Er worden getallen van 25 meter genoemd, maar zeker is het niet. Als uitgangspunt is in het ontwerp gekozen voor een schets van een ontwerp dat als grondplan 8 x 11 meter heeft en 20 m hoog reikt. Gekozen is voor een onderhoudsarme constructie van gegalvaniseerd staal.
Het lijkt zeker dat de bewoners van het steenhuis op de verdieping woonden. Deze verdieping bevond zich ca 3-4 meter boven het maaiveld. Het aanbrengen van deze verdieping in het ontwerp maakt de reconstructie functioneel. De verdieping zou in de constructie kunnen worden aangegeven met stalen dwarsbalken en een houten omloop. Met behulp van een afneembare houten trap kan de omloop bereikt worden. Ook in vroegere tijden heeft men de verdieping betreden met behulp van een afneembare houten trap. Men kon de trap immers intrekken bij vijandelijkheden.
Met deze kanttekeningen ligt ongeveer het uiterlijk van de constructie vast. Het voorgestelde ontwerp is een poging de vele verzamelde archeologische gegevens uit deze streek te vertalen naar een natuurgetrouw monument dat bovendien functioneel is.
Uitvoering en gebruik
Er bestaan plannen om het gebied Harssens kleinschalig te ontsluiten dmv een laarzenpad en een informatieplek/vogelkijkhut. Er ligt een interessant plan om het oude boerderijtje te reconstrueren en een nieuwe functie te geven. De contouren van het voormalige steenhuis passen goed bij deze ontsluiting. De omloop op de verdieping kan gebruikt worden als een vogel uitkijkplaats. Men verkrijgt aldus een cultuurhistorisch verantwoorde vogelkijkhut, zij het dat de vogelaar niet droog zal zitten.
Meerdere functies zijn denkbaar. Zo zou het steenhuis kunnen dienen als podium voor een openluchttheater, waar toneelvoorstellingen en concerten (b.v. door de plaatselijke fanfare) op hoogtijdagen kunnen plaatsvinden. Op de dag van het landschap kan de constructie omgebouwd tot een informatie(steen)huis, dan wappert de gele vlag van de stichting het Groninger landschap in de nok. Op andere tijden kan men er de banier van Harssens hijsen. De borgheer zou er zijn gasten weer kunnen noden en er een maaltijd serveren.
Het stalen steenhuis moet gezien worden als een monument dat is opgedragen aan de oervorm van het bouwen in onze streek, dat immers samenviel met de ontdekking dat men van locale klei baksteen kon vervaardigen. De aanwezigheid van veldoven restanten nabij het borgterrein is in dit verband symbolisch.
De contouren van het steenhuis vormen een waardig cultuurhistorisch alternatief voor de stadsmarkeringen. De contouren van de verdwenen borg zal de fantasie prikkelen en bezoekers noden tot een nadere verkenning van het gebied. Op deze wijze wordt Harssens tot een vanzelfsprekende startplaats van wandelroutes en georganiseerde excursies. Het monument zou kunnen uitgroeien tot het cultuurhistorische logo van het Reitdiepgebied.
Archeologische waarden
Het monument zal op de oude borgstee dienen te verrijzen, op de plaats waar het steenhuis ooit gestaan heeft. Dat betekent dat de fundering het monument enigszins zal beschadigen. De fundering zal daarom minimaal dienen te zijn. Peter Boerema stelt een constructie voor waarin het steenhuis ca 50 cm boven het maaiveld zweeft. Er zijn dan 4 betonnen palen nodig om de constructie te funderen. Om de lengte van de palen te bepalen is het nodig om het terrein te sonderen. Er zou op deze wijze minder dan 1m2 van het terrein worden verstoord, dat is nog geen promille van het totale archeologische oppervlak. Gezien de cultuurhistorische betekenis van het monument lijkt ons dit een aanvaarbare verstoring, maar nader overleg met de provinciale archeoloog zal moeten plaatsvinden.
Financiering
Tot eind 2000 zijn Leader II gelden beschikbaar voor de locatie Harssens. Op deze gelden zou een beroep moeten worden gedaan. Er is 300.000 gulden opgevoerd voor restauratie van het boerderijtje op de borgplek Harssens. Dit project is thans afgevoerd. Het voorgestelde project zou, inclusief de weerstandsmeting, voor ca 130.000 – 150.000 gulden te realiseren zijn.
Schets staal konstruktie contouren steenhuis
Literatuur
1. Oudheden onder de Hunze, Stichting Monument en Materiaal, 1994.
2. Van Boerenerf tot Bibliotheek, Stichting Monument en Materiaal, 1992.
3 Vestingen en Schansen in Groningen, J.D. Lepage, Stichting Matrijs, 1994.
4. Gids Archeologische monumenten in Nederland, Uniepers Abcoude, 1997.
Adorp / Sauwerd december 1997
Bestuur van de Historische kring Ubbega
Protest tegen afwijzen van het staalhuis
Adorp, 23 november 1998
Aan het Dagelijks bestuur van de Stichting het Groningen Landschap.
Gaarne willen wij u enkele vragen stellen naar aanleiding van uw afwijzing van het ontwerp “Staalhuis te Harssens”.
De Historische Kring Ubbega heeft in oktober 1997, tijdens een regulier overleg met de gemeente Winsum, het idee voor het Staalhuis aangedragen. Omdat wethouder A.Kaik en de betreffende ambtenaren enthousiast op het plan reageerden, is het idee vervolgens door ons nader uitgewerkt. Uit contacten met de heer E. Philbert (in juni j.l.) bleek dat subsidiëring uit Brusselse Leader gelden binnen handbereik was, mits het Groninger Landschap het plan zou steunen.
In de periode juni-augustus hebben wij tweemaal contact gezocht met de directie van het Groninger Landschap. Een verzoek om het ontwerp aan het Dagelijks Bestuur toe te lichten werd niet nodig gevonden. Toen wij wezen op een landelijke oproep om discussies te voeren omtrent eigentijdse invulling van archeologische terreinen, werd ons medegedeeld dat deze discussie “per deze” (het telefoongesprek dus) was gevoerd.
We moeten constateren dat er een Ommelander huis is omgestort door krachten vanuit de Stad. We zullen niet ontkennen dat u daarmee een historische lijn heeft gevolgd. Toch is de Kring teleurgesteld, omdat hiermee een uniek en origineel idee, zijnde het functioneel terugbrengen van de oervorm van de baksteen bouw op ijle wijze, verloren dreigt te gaan.
Een groot deel van het Reitdiepreservaat bevindt zich in het territorium van de Historische Kring Ubbega. Dit oude Groninger cultuurlandschap is een belangrijk bezit, waarin de Kring graag tijd en energie wil steken. Het Staalhuis zou voor de dorpen Adorp, Sauwerd en Wetsinge een cultuurhistorische verrijking hebben betekend en zou aanzienlijk hebben bijdragen aan de dikwijls zo moeizaam verlopen acceptatie van het Reitdiep als reservaatsgebied.
Gezien onze wederzijdse belangen in het Reitdiepgebied, verzoeken wij u vriendelijk om het ontwerp Staalhuis alsnog te mogen toelichten. Gaarne zouden wij van u willen vernemen onder welke voorwaarden het Staal huis voor uw Stichting wèl acceptabel is.
Hoogachtend, namens het Bestuur,
Mw. M.G. Kuipers, Secretaris Historische Kring Ubbega te Adorp Sauwerd en Wetsinge
Boerderijtje op borgterrein Harssensbosch deels gesloopt
Door Tjitske Ypma
ADORP Stichting Het Groninger Landschap’heeft een sloopvergunning gekregen voor een deel van het boerderijtje op borgterrein Harssensbosch bij Adorp. Het oorspronkelijke deel van de 19e eeuwse boerderij wordt opgeknapt en gaat dienst doen als vogelkijkhut. Ook komen er bordjes op het terrein om de rijke historie van het landschap zichtbaar te maken. Bijgebouwen gaan tegen de vlakte en asbest wordt weggehaald.
Eigenlijk open en bloot, maar door de grote afstand tot de provinciale weg en het grote gesloten toegangshek toch ‘verstopt’, ligt het eeuwenoude borgterrein in het vlakke land. Als je vanaf de stad over de provinciale weg naar Adorp rijdt, na 3 kilometer je auto links in de berm parkeert en het verkeerslawaai achter je laat, ben je binnen een minuut in een andere wereld.
Links grazende schapen,rechts een 13de eeuwse wierde met een gracht, en vóór je het oude pad naar het 16de eeuwse borgterrein, waar nu nog een vervallen boerderijtje staat. Maar je kunt er alleen een kijkje nemen als je sleute1bewaarder Vincent Fennis van de stichting bij je hebt. Want sinds er Maart dit jaar asbest is gevonden in de oude boerderij, hangt er een groot hangslot om het toegangshek bij de weg vergezeld van een bordje ‘verboden toegang’.
Met een beetje geluk vliegen er bovendien nog eens honderden goudplevieren over je heen, die ondanks de voor hen akelige geschiedenis van het terrein de plek nog graag bezoeken. Vroeger werden ze er gevangen met een net en vervolgens met pijltjes achter hun hoofd verdoofd zodat ze -“levend”- wat langer goed bleven. Dit ‘wilsterflappen’ leverde de 19de en 20de eeuwse bewoners een aardige duit op. Deze informatie zal straks te vinden zijn op een bord.
Geldgebrek
Net als de wierde zijn ook de plannen om er iets mee te doen al
oud, ze stammen uit 1989. Geldgebrek en andere prioriteiten
leidden er toe dat de stichting niets anders deed dan het verhu-
ren van de boerderij. Sinds 2001 staat het pand echter leeg en is
het hard achteruit gegaan. Stukken asbest liggen op de grond,
stenen en planken zijn uit plafond en muren gevallen. Het Gro-
ninger Landschap is blij dat aan die gevaarlijke situatie nu een
eind komt en de plannen, in samenspraak met historische vereniging
Ubbegaheem, kunnen worden uitgevoerd, Al is het benodigde geld nog
maar ten dele binnen.
Rechts van het borgterrein liggen twee 16de eeuwse steenovens: grote, groene bulten in het landscháp die net als de rest van het terrein vol zitten met historisch materiaal. Hier, aan de rand van het kronkelende Selwerderdiepje, zijn, waarschijnlijk vele stenen gebakken voor de rond 1745 afgebroken borg en gebouwen in de omgeving. In de oude boerderij zijn de grote platte stenen nog terug te vinden. Ook zitten er een oude schouw en twee bedsteden in, die gerestaureerd worden. De oude koeienstallen aan de achterkant zullen vermoedelijk verdwijnen. Om het borg terrein ligt een rechthoekige gracht, die destijds meer voor het aanzien dan voor de verdediging diende. Nu zit hij vol met riet, dat eruit gebaggerd wordt.Op de historische plek bij Adorp worden mogelijk ook opgravingen gedaan. Fennis: “Maar dat gebeurt dan door de Rijksdienst voor Oudheidkundig Bodemonderzoek”.
Een archeologisch vooronderzoek
Raap-rapport 1077 (herziene eindversie). Borgterrein Harssens te Adorp, Gemeente Winsum. Een archeologisch vooronderzoek (bureauonderzoek, geofysisch onderzoek en booronderzoek. Beschikbaar als PDF. (zie ook: /archief/documenten/Harssens)
Restauratie Harssensbosch gestart
Restauratie Harssensbosch gestart. Overgenomen uit “Golden Raand” voorjaar 2005, van Stichting het Groninger Landschap.
Beschikbaar in PDF.
Uitvoering werkzaamheden. Enige foto’s
Uitvoering werkzaamheden. Foto’s van de werkzaamheden in het terrein in de eerste helft van maart 2005.
Beschikbaar in PDF.
Overgenomen uit Dagblad v/h Noorden van 04-12-2003
Bijzondere vondsten
Er zijn enkele bijzondere vondsten gedaan nadat de grondwerkers het werk hadden gedaan.
Hierover is een publikatie verschenen in het blad Paleo Aktueel 17: (www.paleo-aktueel.nl)
Beschikbaar als PDF.
Fransemalezing
“Gevoel voor traditie spreekt uit de oprichting ,vijf jaar geleden, van de Stichting Heerlijkheid Harssens, die zich ten doel stelt ‘de instanthouding van de Heerlijkheid Harssens gelegen in de gemeente Winsum’. Ook al heeft er vroeger nooit een heerlijkheid Harssens bestaan en ook al bestaan de oudtijds aan de toerbeurten in Adorp en Harssens verbonden rechten niet meer en ook al heeft Stienstra slechts de helft van zeven/zestigste van alle rechten- het heeft wel degelijk zin om de oude ‘gerechtigheyden ende heerlijkheyden’in een moderne vorm in ere te houden.”