| N.a.v. het verschijnen van bovenstaand boek hield Jan van den Broek een voordracht voor de Historische Kring Ubbega, 7 december 2011. Groningen en het Drentse water. |  |
Het Reitdiepdal en Garnwerd
Zoals op oude kaarten duidelijk is te zien heeft het dorp Garnwerd niet altijd aan de boorden van het Reitdiep gelegen. Het dorp is al heel oud, evenals de streek waarin het ligt. Al voor onze jaartelling vestigden zich hier mensen (misschien uit Drenthe). Omstreeks 450 waren het de Angelen en de Saksen die in deze streek veel invloed kregen. We weten dat door de vondsten die bij het afgraven van wierden rond 1900 voor den dag kwamen; de vondsten zijn zowel van Friezen en Angelsaksen als uit de Romeinse tijd en later afkomstig.
Het oude gebied
Tot 1629 lag Garnwerd in een groot ongescheiden gebied, dat zich aan de oostkant uitstrekte langs de westoever van de Hunze, die vanuit Drenthe, oostelijk van de stad Groningen naar Adorp en zo verder naar het noorden slingerde tot aan Oldenzijl (ZW van Winsum), en zo verder naar het noordwesten. Naar het westen strekte het gebied zich uit tot Beswerd en Joeswerd. Ook Oostum viel onder Garnwerd.
De naam Garnwerd
Het dorp Gamwerd heeft verschillende namen gehad. De oudst bekende naam is Granawurth, dat Groene Weide zou betekenen. Omstreeks het jaar 1000 spreekt men van Grunwurth; later werd het Gherewerd en nog later Garre werd en tenslotte Garnwerd. .
Veranderingen
Het jaar 1629 bracht voor Garnwerd grote veranderingen. De Hunze was destijds een belangrijke rivier voor de stad Groningen. Om van zee naar Groningen en omgekeerd van Groningen naar de zee te komen was deze rivier onontbeerlijk. Dat gold niet alleen voor de verdediging van de stad maar vooral ook voor de aan- en afvoer van goederen Groningen had zich in die tijd tot een belangrijke handelsstad ontwikkeld.
Schepen die van zee naar de stad wilden moesten die afstand zeilend afleggen door de vele meanders; dagenlang waren ze soms onderweg; dat alles tot groot ongerief van schippers en kooplieden. De Staten van Groningen besloten to de Hunze vanafWestsingerzijl tot de Noorderpomp recht te trekken. Dit had voor het dorp economische gevolgen. Want Gamwerd kwam aan een flink vaarwater te liggen; (in die tijd duikt ook de naam Reitdiep op) en werd nu een schippersdorp, waar schepen aanlegden voor de nacht of, bij slecht weer, beter (vaar)weer afte wachten. De Garnwerders zelf begonnen zich toe te leggen op de “scheepsjagerij”; ze boden hun diensten aan om met paarden schepen door het Reitdiep te trekken als er door het diep niet gezeild kon worden. Andere Garnwerders gingen zelf varen en weer anderen legden zich toe op visvangst in het Reitdiep.
Het graven van het Reitdiep had nog een gevolg. Het dorp werd door het kanaal in tweeën gescheiden en een pont was nodig om van de ene kant van het dorp naar de andere kant te komen. Er lag nog geen brug over het Aduarderdiep. Geen wonder dat de Gamwerders steeds meer begonnen te klagen over de slechte verbindingen, vooral ook omdat het oostelijke deel van het dorp (Klein Garnwerd) nog steeds bestuurlijk onder Garnwerd viel. In de Napoleontische tijd kwam daar verandering in. De oostkant van het dorp kwam bestuurlijk onder Winsum. Kerkelijk bleef de oude toestand bestaan en dat is zo gebleven tot op de huidige dag. Het waren vooral de bewoners van een zestal boerderijen, gelegen aan de oostkant van het dorp die zich beklaagden over de slechte verbinding met het dorp. De Garnwerders waren weliswaar bij de gemeente Winsum ingedeeld maar maatschappelijk bleven zij tot hun “oude” dorp behoren en de Klein Gamwerders voelden zich daar eveneens maatschappelijk thuis; ze kerkten daar, kochten er hun brood, hun kruidenierswaren, lieten zich daar barbieren, bezochten daar hun kennissen en de kinderen gingen daar naar school.
Geen wonder dus dat het een Klein Garnwerder was die de koe bij de horens vatte om te komen tot de bouw van een brug. Dat was Pieter de Hoop, bewoner van de eerste grote boerderij aan de weg van Garnwerd naar Winsum. Die boerderij wordt nog steeds door de familie De Hoop bewoond.
De Hoop nam het initiatief om een commissie in het leven te roepen die de Provinciale Staten moest aanzetten tot de bouw van een brug bij Gamwerd. Dat ging niet zonder slag of stoot. Want wie zou dat betalen? De Hoop wist het: het is een zaak voor de provincie. Maar al spoedig werd er een beroep gedaan op allen die belang bij de brug konden hebben, zoals gemeenten en andere instanties en niet te vergeten particuliere personen. Het kostte veel moeite maar uiteindelijk kwam het toch zover: de brug kwam er in opdracht van de provincie Groningen.
Dit is een artikel van M Pronk geplaatst in De Middagster, de dorpskrant die in de voormalige gemeente Ezinge verschijnt. (herfst 2003)
Het Reitdiep
Deel 1 en 2 geven een overzicht van de geschiedenis van het Reitdiep
In deel 3 en 4 wordt een denkbeeldige tocht over het Reitdiep beschreven en gaat op zoek
naar historische en natuurlijke waarden.
| Reitdiep 1 | |
| Reitdiep 2 | |
| Reitdiep 3 | |
| Reitdiep 4 | |
Reitdiepgebied
Cultuurhistorische basisinformatie is te vinden in de drie volgende pdf_files over het Reitdiepgebied.
Dit is in cursusvorm gegeven aan het Reitdiepteam Wetsinge door dhr. H. Gerritsma te Winsum.
| Reitdiep 1 | |
| Reitdiep 2 | |
| Reitdiep 3 | |
Wetsingersluis
| Bouwgeschiedenis van het negentiende-eeuwse industriële monument Wetsingersluis in het Reitdiep bij Groot-Wetsinge. | |